Als het om de gezondheid van mensen gaat, kunnen incidenten met gevaarlijke stoffen in ons land groot gevaar opleveren. Zoals bij de grote chemische brand in Moerdijk, waarbij veel schadelijke stoffen in het milieu terechtkwamen. Tientallen betrokkenen kregen gezondheidsklachten. Of het schippersechtpaar dat ernstig ziek werd door het inademen van fosfinegas uit de lading in het ruim. Dan is specialistische kennis nodig, 24 uur per dag, zeven dagen in de week.

“Het geval van de fosfineblootstelling op een binnenvaartschip kan ik mij nog goed herinneren”, vertelt Arjen Koppen, onderzoeker-toxicoloog bij het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC) van het UMC Utrecht, dat een belangrijke rol heeft bij een dergelijke landelijke crisis. “Een schippersstel had een lading aan boord, die niet goed gelucht was, en nog steeds fosfine uitwasemde. Het fosfinegas kwam via een lek in de tussenwand ook in het woongedeelte terecht waar het stel sliep. Het stel werd vervolgens ernstig ziek en moest naar het ziekenhuis voor langdurige behandeling.” Op dat punt werd het NVIC betrokken bij het incident om behandelinformatie te geven. Er was direct contact tussen het NVIC en de artsen die de patiënten behandelden. Ook was er contact tussen de Milieu Ongevallen Dienst (MOD) en het NVIC gedurende het incident. “De MOD was ter plekke om fosfinemetingen te doen, en als NVIC werden wij gevraagd om de risico’s van de gemeten fosfineconcentratie uit te leggen. Bij dit incident was geen inzet nodig van het landelijke Crisis Expert Team, waar wij deel van uitmaken, maar wel samenwerking tussen partners uit dit team en de veiligheidsregio.”

24/7 beschikbaar

Als het gaat om advies bij calamiteiten met gevaarlijke stoffen, heeft het NVIC al meer dan tien jaar een rol als lid van het landelijke Crisis Expert Team milieu en drinkwater (CET-md). Dit jaar is deze samenwerking geformaliseerd door het afsluiten van een convenant tussen de acht aangesloten (overheids-)kennisinstituten. Samen bieden zij een deskundig advies over mogelijke risico’s en maatregelen. Dat het NVIC hiervoor 24 uur per dag, zeven dagen per week beschikbaar is voor complexe acute zorg en kennis in huis heeft die elders in Nederland niet zo (snel) beschikbaar is, maakt het werk bijzonder.

Wat is de rol van het NVIC in het CET-md?

Van vaatwastablet ingeslikt tot slangenbeten

Rikkert Menses is specialist vergiftigingeninformatie bij het NVIC: “Onze taak is het beantwoorden van vragen van medische professionals met betrekking tot vergiftigingen. Ons werkgebied omvat een breed scala aan situaties, variërend van kinderen die bijvoorbeeld een vaatwastablet hebben ingeslikt tot volwassenen die opzettelijk aanzienlijke hoeveelheden medicijnen of drugs ingenomen hebben. Bovendien kunnen medische professionals ook vragen over bijvoorbeeld beten van spinnen of slangen aan ons stellen.” Dagelijks behandelen de informatiemedewerkers van het NVIC ongeveer 125 aanvragen.

Zodra de calamiteitentelefoon overgaat

In noodsituaties spelen de medewerkers van het NVIC een cruciale rol. Daarom zijn zij 24/7 bereikbaar via een telefoonlijn voor medische professionals Rikkert: “Wanneer ik dienst heb en aanwezig ben op het NVIC, kunnen we worden gebeld via de speciale calamiteitentelefoonlijn. Deze gesprekken krijgen de hoogste prioriteit en we zullen andere 'reguliere' gesprekken onderbreken zodra de calamiteitentelefoon overgaat. Degene die ons via de calamiteitentelefoon belt is vaak een GAGS (gezondheidskundig adviseur gevaarlijke stoffen), maar calamiteiten kunnen ook worden gemeld via onze ‘reguliere telefoonlijn,' zoals bijvoorbeeld door ambulancepersoneel ter plaatse bij een grote brand of SEH-medewerkers die de slachtoffers moeten behandelen. Als wij merken dat er vaak vanuit hetzelfde gebied of over dezelfde stof gebeld wordt kunnen wij de achterwacht inlichten die vervolgens de verdere partijen van het CET-md kunnen inschakelen.”

Brand vrachtschip in Waddenzee

Rikkert: “Een recente calamiteit waarover we een aantal vragen hebben ontvangen, betrof een brand in een vrachtschip in de Waddenzee. De slachtoffers hadden rook ingeademd van de elektrische auto's die in brand stonden. Daarbij hielpen wij de ziekenhuisartsen met informatie over de samenstelling van die specifieke rook bij het bepalen van de beste behandeling voor deze patiënten. Hierbij hebben we hen ook gewezen op het gebruik van een specifiek antidotum dat de behandeling kon verbeteren. Dit is een mooi voorbeeld van onze expertise op het gebied van vergiftigingen.”

Geen dag is hetzelfde

Naast het bemannen van de 24/7 calamiteitentelefoon, heeft Arjen als toxicoloog ook de rol van calamiteitenachterwacht, een piketfunctie binnen het NVIC bij telefonische meldingen van (grootschalige) incidenten. “Als calamiteitenachterwacht kan ik door een NVIC-collega gebeld worden wanneer hij/zij te maken heeft met een (mogelijke) calamiteit. Dan kan ik het CET-md informeren dat er een mogelijk incident is of aankomt, of de GAGS in de veiligheidsregio. Ook kan het nodig zijn dat het NVIC een schriftelijk advies geeft, dat via het CET-md wordt opgenomen in een multidisciplinair advies aan de veiligheidsregio. Als achterwacht ben ik dan betrokken bij het opstellen van dit advies, doorgaans in samenspraak met een arts-achterwacht van het NVIC, en het delen van dit advies via onze communicatieplatformen”, aldus Arjen.

“Werken bij het NVIC is zinvol, uitdagend en divers. Vrijwel geen dag is hetzelfde door het brede spectrum aan vragen over (potentiële) vergiftigingen dat wij ontvangen. Ik ben blij een bijdrage te kunnen leveren aan de bestrijding van incidenten met gevaarlijke stoffen in Nederland. De unieke expertise van het NVIC in Nederland zorgt ervoor dat het NVIC een zinvolle bijdrage kan leveren aan de Nederlandse crisisstructuur.”

Lees meer over het NVIC of Advies bij calamiteiten. Of lees meer over het CET-md op de website van het ministerie.