Het is de kunst om present en authentiek te zijn

De kracht van kwetsbaarheid. Dat is het thema van de Week van de Psychiatrie (21-26 maart). Tim Knoote is ervaringsdeskundige op de afdeling psychiatrie van het UMC Utrecht. “Om je - in mijn rol - kwetsbaar en gelijkwaardig op te stellen naar de patiënt, moet je authentiek zijn. Dan krijg je vertrouwen, verbinding en creëer je een veilige omgeving.”

Al ruim 2,5 jaar werkt Tim als ervaringsdeskundige bij de afdeling psychiatrie. Hij spreekt met patiënten met verschillende psychische gevoeligheden: mensen die extreem somber zijn, kampen met een eetstoornis, zeer expressief zijn of compleet vast zitten. “De kracht hierbij is dat het niet uitmaakt wie er voor me zit. Je bent als ervaringsdeskundige gelijk aan de patiënt, je bezit collectieve ervaringskennis, je deelt en herkent de pijn die zij ook ervaren.” Tim heeft sinds 2013 ook zelf de hoogste toppen en diepste dalen ervaren, met drie ‘psychoses’ – hij noemt ze ook wel een spirituele crisis - en gedwongen opnames. Vanaf moment één doorbrak hij taboes door psychische kwetsbaarheid bespreekbaar te maken. En het gaat inmiddels goed met Tim; hij staat al ruim vier jaar los van de zorg en medicatie.

Als ervaringsdeskundige spreek je dezelfde taal

Met de uitnodiging ‘Ik zou graag met je kennismaken’ verlaagt Tim de drempel voor de patiënten die hij ontmoet. Taalgebruik ligt nauw in de psychiatrie: één woord kan al gauw iets heel anders betekenen. “Door nieuwsgierig te zijn en mijn eigen ongemak en verwondering te laten zien, zoek ik samen naar de sleutel tot herstel of beter gezegd: ‘verstel’. Dan moet je wel dezelfde taal spreken en je eigen verhaal ook soms op de voorgrond zetten. Van wartaal tot zorgtaal en alles daartussen.” Volgens Tim is het daarbij de kunst om present te zijn en in verbinding te zijn met de ander. En niet te doen alsof. Zo kun je het verhaal van iemand tastbaar maken, structureren en vertalen naar praktische stappen zonder direct in een oplossing te denken.

‘Wat kenmerkt jou eigenlijk?’ 

“Iedereen kent momenten van kwetsbaarheid, bijvoorbeeld angst of somberheid. Het is belangrijk dat je bewust bent van je rol en hoe je deze los kan laten. Mensen focussen zich snel op de ander, in dit geval vaak de patiënt. Maar juist door je te laten raken door de ander, niet oordeelt, en je oprecht open te stellen, dát schept een vertrouwensband.” Tijdens zijn eigen opnamen maakten de verpleegkundigen zónder masker de meeste impact op Tim. Ze maakten hem aan het lachen. Zij waren in verbinding met zichzelf en dus ook met hem als mens. “Zorgverleners zouden wat mij betreft soms iets meer hun hart op tafel mogen leggen en aan elkaar kunnen vragen: ‘Hoe gaat het nou écht met jou?’ Een veilige plek waar dingen gedeeld mogen worden. Dat collega’s in de spiegel kijken en zich afvragen: ‘wie ben ik dan eigenlijk en wat kenmerkt mij?’ Dat zorgt voor toegankelijkheid waardoor rollen vervagen. Dat is niet alleen fijn voor de patiënt, maar voor iedereen. Zo verlenen we samen passendere zorg.”

Ervaringsdeskundigen brengen het hart in de zorg

Op de afdeling psychiatrie werken drie ervaringsdeskundigen met een eigen verhaal en kracht. Het is een betaalde baan en ze zijn gelijkwaardig aan de zorgverleners. Ze krijgen volledig de ruimte om hun werk vorm te geven. Ervaringsdeskundigen bieden hoop en perspectief, en brengen verbinding met zowel de patiënt als alle collega’s. Ze zijn een welkome extra, slaan een brug naar de zorgverleners en brengen nóg meer het hart in de zorg. “Als ervaringsdeskundige probeer ik met authenticiteit, humor, meebewegen en soms de vinger op de zere plek leggen hen de boodschap te geven dat ze de kans hebben om eruit te komen. Dat er een mogelijkheid tot groei zit in hun crisis”. Je moet het alleen wel echt willen en kunnen, dat is niet voor iedereen weggelegd.” 

De waanzin van toen is de wijsheid van nu

Voor sommige patiënten is er iets anders nodig dan alleen rust, reinheid en regelmaat, een reguliere behandeling of levenslange medicatie. Voor Tim was dat destijds ook niet genoeg. “Door mijn ‘psychose’ kreeg ik medicijnen. Daardoor kwam ik kilo’s aan en kon me niet meer uiten. De bijwerkingen waren erger dan de kwaal, al was deze methode het enige wat voorhanden was. Ik ging verder kijken om weer op een gedoseerde manier energie te krijgen. Ik besloot er sterker uit te komen en alles wat ik ervaarde positief te omarmen. Ik voel me geblessed, de waanzin van toen de wijsheid is van nu. Ik mag buiten kaders treden, zonder door te schieten en zit niet in een keurslijf. Ik ben dankbaar dat ik in harmonie ben gekomen en zo anderen kan ondersteunen.”

Meer informatie

Heb je vragen of suggesties over hoe ervaringsdeskundigheid te implementeren (op jouw afdeling)? Of een persoonlijke kwestie, neem gerust contact op met: ervaringsdeskundigheid@umcutrecht.nl

Of lees meer over Tim op zijn website