Wat hebben immunologisch onderzoek, medisch-immunologische diagnostiek en klinische immunologie met elkaar te maken? En hoe kunnen we voorspellende stofjes – biomarkers – gebruiken om het beste medicijn te kiezen voor patiënten met een chronische ontstekingsziekte? Daarover sprak Dörte Hamann, hoogleraar Integrale Immunologische Diagnostiek in het UMC Utrecht, op 31 maart haar oratie uit.

English version > 

Het vakgebied van de immunologie – de wetenschap die zich bezighoudt met ons immuunsysteem - wordt in de gezondheidszorg steeds belangrijker. Dankzij fundamenteel en toegepast immunologisch onderzoek krijgen we steeds meer inzicht in wat er misgaat in het afweersysteem van patiënten met een chronische ontstekingsziekte, zoals artritis psoriatica of constitutioneel eczeem. Om die kennis in te zetten in de behandeling van deze patiënten, riep Dörte in haar oratie met de titel "Samen sterk - de kracht van de medische immunologie binnen de laboratoriumgeneeskunde", onderzoekers en artsen uit alle medische diagnostische specialismen op om hun krachten te bundelen. 

Medische immunologie als schakel  

Dörte Hamann legt uit: "We passen de kennis toe en gebruiken het immuunsysteem zélf om ziekten te behandelen en te genezen. Enerzijds met basaal immunologisch onderzoek en anderzijds via de behandelaars bij het specialisme klinische immunologie. De medische immunologie is de schakel tussen beide. Het is een klinisch ondersteunend laboratoriumspecialisme en vormt zo een brug tussen fundamentele kennis van de immunologie, wetenschappelijk onderzoek en de toepassing van immunologische kennis in de behandeling van patiënten.”  

De medische immunologie ondersteunt artsen bij de diagnose en behandeling van patiënten met ziekten waarbij het immuunsysteem betrokken is. Ook ondersteunt het de behandeling van patiënten met immunotherapie, zoals bij kanker en bij stamcel- en orgaantransplantaties. Deze driehoek van immunologisch onderzoek, medisch-immunologische diagnostiek en klinische immunologie is in het UMC Utrecht sterk ingebed in het Centrum voor Translationele Immunologie (CTI). Door deze nauwe samenwerking zijn al verschillende nieuwe signaalstofjes - biomarkers – ontwikkeld, die in de dagelijkse praktijk worden gebruikt. 

Chronische ontsteking snel behandelen 

Een van de thema's binnen strategisch programma Infection & Immunity en het CTI zijn chronische ontstekingsziekten, die ongeveer 7 procent van de bevolking in Europa treffen. Een chronische ontsteking ontstaat wanneer het afweersysteem geactiveerd blijft ondanks het verdwijnen van een eerder aanwezige trigger of wanneer deze trigger een lichaamseigen structuur of molecuul betreft, zoals bij auto-immuunziekten. Het is belangrijk een chronische ontsteking snel en adequaat te behandelen, omdat deze anders kan leiden tot onomkeerbare schade aan de ontstoken weefsels. 

Juiste geneesmiddel moeilijk te vinden 

Er zijn veel geneesmiddelen op de markt gekomen, die de ontsteking snel en langdurig kunnen onderdrukken. Toch is het bij sommige patiënten moeilijk om het juiste geneesmiddel voor hun ziekte te vinden. Dörte: "Een duidelijk voorbeeld is de behandeling van reumatoïde artritis (RA). Bij ongeveer 70 procent van de patiënten kunnen we de symptomen voldoende onderdrukken met anti-TNFα therapie. Voor de overige 30 procent zijn we echter gedwongen een trial-and-error-strategie te volgen totdat we het juiste geneesmiddel hebben gevonden. Voor deze moeilijk te behandelen patiëntengroep is gepersonaliseerde geneeskunde nu nog ver weg.” 

Medicijnen selecteren met biomarkers 

Onderzoek in het CTI heeft aangetoond dat bij chronische ontstekingsziekten bepaalde routes van immuuncellen – zogenoemde immuun pathways - vaak overgeactiveerd zijn. Het gevolg kan zijn dat een bepaalde overgeactiveerde pathway bij de ene patiënt leidt tot RA, terwijl bij een andere patiënt dezelfde verstoring zich uit in psoriasis. Dörte: "Naast het onderzoeken van de klinische verschijningsvorm van chronische ontstekingen willen we in het UMC Utrecht ook bij de individuele patiënt kunnen ontrafelen welke pathway is aangetast met behulp van diagnostische biomarkers. Op basis van die informatie kunnen we beter het juiste medicijn - of de combinatie van medicijnen - selecteren met de grootste kans op succes bij die specifieke patiënt, zowel qua werkzaamheid als qua bijwerkingen." 

Krachten bundelen 

Naast de inhoudelijke uitdagingen van het vakgebied moeten medisch-diagnostische specialisten hun krachten bundelen om het hoofd te kunnen bieden aan de toenemende eisen die aan de laboratoriumdiagnostiek worden gesteld als gevolg van de vergrijzing en de stijgende kosten van de gezondheidszorg. Dörte: "Het ideaal van één geïntegreerde laboratoriumdiagnostiek is nog ver weg. Samenwerken, laat staan het integreren van processen over de specialismen heen, binnen de muren van een zorginstelling of nationaal, is een zeer gevoelig onderwerp. We weten allemaal dat we keuzes moeten maken, ook in de laboratoriumdiagnostiek, om de zorg betaalbaar te houden en ruimte te maken voor de juiste zorg. Het is nu tijd om verder te gaan en de krachten te bundelen."