Melanoom

Melanoom

Een melanoom is een agressieve vorm van huidkanker. Een melanoom ontstaat meestal in de pigmentcellen van de opperhuid, vaak vanuit een moedervlek. Melanomen kunnen overal op de huid voorkomen, maar ze ontstaan het meest op delen van de huid die aan zonlicht worden blootgesteld. In zeldzamere gevallen ontstaat het melanoom in de slijmvliezen (mucosaal melanoom) of in het oog: een oogmelanoom. Het UMC Utrecht is één van de 14 melanoomcentra. Dit betekent dat wij gespecialiseerd zijn in de behandeling van het melanoom.

Handige links

Er is een patiëntenvereniging voor mensen met een melanoom:

de Stichting Melanoom

Symptomen uitklapper, klik om te openen

Wanneer u een verdacht plekje heeft, is het verstandig om de huisarts te bezoeken.De huisarts kan u naar de dermatoloog verwijzen. 
Om onderscheid te kunnen maken tussen  rustige en onrustige moedervlekken, is er de ABCDE-regel. Dit staat voor Asymmetry, Border, Color, Diameter, Evolution. Een (moeder)vlek is verdacht als hij meerdere van de volgende eigenschappen heeft:

• Asymmetry: de (moeder)vlek is niet symmetrisch in kleur of vorm;
• Border:  de (moeder)vlek heeft een onregelmatige, grillige rand;
• Color: de (moeder)vlek verandert van kleur of heeft verschillende kleuren;
• Diameter: de (moeder)vlek heeft een doorsnede van meer dan 6 mm;
• Evolution: de (moeder)vlek jeukt, bloedt of verandert.

De dermatoloog bekijkt de moedervlek(ken) met een dermatoscoop. Dat is een speciaal vergrootglas.

Oorzaken uitklapper, klik om te openen

Een melanoom is een agressieve vorm van huidkanker. 5 -10% van alle huidkankers betreft een melanoom. Een melanoom ontstaat meestal in de pigmentcellen van de opperhuid. Dat kan op alle leeftijden gebeuren.  Melanomen kunnen overal op de huid voorkomen, maar zij ontstaan het vaakst op delen van de huid die aan zonlicht worden blootgesteld. Bij vrouwen komen melanomen vaker voor op de benen; bij mannen vooral op de rug. Ze kunnen echter ook voorkomen op plaatsen die nooit in de zon komen, zoals voetzolen, handpalmen of slijmvliezen.

Soms ontstaat een uitzaaiing in een lymfeklier of in een orgaan, zonder dat er sprake is van een zichtbaar melanoom van de huid (3 - 5 %). Een melanoom kan doorgroeien in de diepere lagen van de huid en kan uitzaaien naar andere plaatsen in het lichaam.

Een bijzondere vorm van melanoom: oogmelanoom 

In zeldzame gevallen ontstaat het melanoom in de slijmvliezen of in het oog: een oogmelanoom.

De oorzaak van het ontstaan van oogmelanomen is niet bekend. De tumor komt heel soms in bepaalde families voor in combinatie met huidmelanomen.
De kans is erg klein dat er uitzaaiingen van het oogmelanoom aanwezig zijn op het moment dat de diagnose wordt gesteld. Uitzaaiingen kunnen zich wel op een later tijdstip openbaren.

Hoe een melanoom ontstaat

Moedervlekken zijn opeenhopingen van pigmentcellen. Gewone moedervlekken zijn licht- tot donkerbruin gekleurde vlekjes of verhevenheden van de huid. Uit sommige moedervlekken kan een melanoom ontstaan. De meeste melanomen ontwikkelen zich langzaam (1 - 2 jaar). Er zijn echter snelgroeiende varianten van melanoom.

Het is niet altijd duidelijk waardoor een melanoom ontstaat. Oorzaken van huidmelanomen kunnen zijn: zonverbranding in de jeugd, gebruik van de zonnebank, langdurig gebruik van afweer-onderdrukkende medicijnen, een licht huidtype of erfelijke aanleg.

Onderzoek en diagnose uitklapper, klik om te openen

Stadium van het melanoom

De meeste vormen van kanker worden ingedeeld volgens de TNM-indeling. Deze indeling geeft aan in hoeverre de ziekte zich in het lichaam heeft uitgebreid (stadium van de ziekte). TNM staat voor:
T: de dikte van de tumor (Breslow-dikte) en de mate van zweervorming (ulceratie);
N: of er uitzaaiingen zijn in de regionale lymfeklieren en hoe groot deze uitzaaiingen zijn;
M: of er uitzaaiingen zijn in organen ergens anders in het lichaam, bijvoorbeeld in andere organen.

Onderzoek

Om het stadium van de ziekte te bepalen zijn verschillende onderzoeken noodzakelijk.

• Een verwijderde moedervlek wordt onder de microscoop onderzocht. Afhankelijk van de bevindingen wordt bepaald of een schildwachtklierprocedure wenselijk is.
• Een schildwachtklierprocedure houdt in dat de eerste lymfeklier wordt onderzocht die bereikt zou worden door uitzaaiing van het melanoom. Is die schildwachtklier schoon, dan is de kans dat er uitzaaiingen zijn een stuk kleiner. Dat gebeurt met een operatie.

Daarnaast kunt u te maken krijgen met een aantal andere aanvullende onderzoeken, zoals:

• Bloedonderzoek. Er wordt gekeken naar de stoffen LDH en S100B in het bloed. Die kunnen iets zeggen over de uitgebreidheid en/of agressiviteit van het melanoom. 
• Echografie van eventuele vergrote lymfklieren
• Punctie van eventuele vergrote lymfklieren

Als bij diagnose  het melanoom in een gevorderd stadium is, wordt onderzoek gedaan naar uitzaaiingen op afstand, bijvoorbeeld door een:

• PET-CT scan
• CT-scan
• MRI-scan van de hersenen

Behandeling uitklapper, klik om te openen

Behandelplan

Bij de behandeling van het melanoom zijn meerdere zorgverleners (disciplines) betrokken. U kunt daarbij denken aan de  dermatoloog, chirurg, radiotherapeut, radioloog, patholoog, internist-oncoloog, klinisch geneticus en de verpleegkundig specialist. Iedere week vindt een multidisciplinair overleg plaats: een bespreking tussen alle soorten zorgverleners. Zij bespreken samen elke patiënt. Gezamenlijk bekijken ze wat uw behandelmogelijkheden zijn. Het behandelvoorstel wordt vervolgens door uw behandelend arts met u besproken. U besluit samen met uw naasten en uw behandelend arts hoe uw behandeling eruit zal zien.

Doel van de behandeling

Een behandeling kan gericht zijn op genezing, maar ook op het remmen van de ziekte. De arts kijkt samen met u wat in uw situatie de mogelijkheden zijn.

• Curatieve behandeling: Bij een curatieve behandeling is genezing het doel. Een aanvullende (adjuvante) behandeling kan daar onderdeel van zijn.
• Adjuvante behandeling. Een adjuvante of aanvullende behandeling is bedoeld om de kans op genezing na bijvoorbeeld een operatie te vergroten. Bij patiënten met een melanoom die een lymfeklieroperatie hebben ondergaan vanwege uitzaaiingen in de lymfeklieren (stadium III) kan adjuvant behandeld worden met medicijnen. Het doel hiervan is het doden van melanoomcellen die mogelijk - na de operatie – zijn achtergebleven. De kans op lokale terugkeer van de ziekte en/of het ontstaan van uitzaaiingen kan daarmee worden verkleind.
• Palliatieve behandeling: Als genezing niet (meer) mogelijk, dan is een behandeling gericht op het remmen van de ziekte of het voorkomen of bestrijden van klachten.
  

Vormen van behandeling

Locoregionale behandeling

De behandeling is bij voorkeur gericht op de plaats waar de tumor zich bevindt of het gebied er omheen. Dit wordt locoregionale behandeling genoemd. Voorbeelden hiervan zijn:

Operatie (chirurgie)

• De dermatoloog of de chirurg snijdt de tumor weg. Als de behandeling wordt gedaan door een chirurg, kan dat een algemeen chirurg zijn, of een hoofd-halschirurg of een plastisch chirurg.
• Bij een dun melanoom is geen nabehandeling of nacontrole noodzakelijk.
• Als er sprake is van uitzaaiing naar de lymfeklieren, worden ook de lymfeklieren verwijderd die aangedaan zijn.

Bestraling (radiotherapie)

Bestraling (radiotherapie) is een behandeling waarbij kankercellen worden gedood door röntgenstralen die precies op de tumor worden gericht.

Systemische behandeling

Een systemische behandeling (met medicijnen) werkt op het hele lichaam. Als een locoregionale behandeling niet mogelijk is, wordt een systemische behandeling gegeven. Het kan ook zijn dat de systemische behandeling wordt gegeven in aanvulling op een operatie en/of bestraling. De medicijnbehandeling kan gericht zijn tegen de oorspronkelijke tumor, maar ook  tegen uitzaaiingen. Voorbeelden hiervan zijn:

• Targeted therapie of doelgerichte therapie (BRAF/MEK-remming)
• Immuuntherapie
• Behandeling in studieverband

De behandeling van uitgezaaid melanoom vindt in Nederland plaats in 14 melanoomcentra. Het UMCU Utrecht is één van die 14 melanoomcentra.

Hier leest u meer over de systemische behandeling van melanomen

Behandeling van oogmelanoom

De behandeling van het oogmelanoom hangt af van: de grootte, de plaats en dikte van de tumor; het functioneren van het andere oog; de leeftijd en conditie.

De behandeling kan bestaan uit bestraling van het oog of verwijdering van het oog.

Wat u zelf kunt doen 

Adviezen om de kans op een melanoom te verkleinen:

• Vermijd felle zon zo veel mogelijk. Dit geldt zeker tussen 12:00 en 15:00 uur, omdat dan de ultraviolette straling het sterkst is.
• Bescherm uw huid goed als u lang in de volle zon bent, door het bedekken van uw hoofd, armen en benen.
• Gebruik tijdens zonnige perioden een anti-zonnebrandcrème met een beschermingsfactor 30.  

Om er snel bij te zijn kunt u één keer per 2 à 3 maanden zelf uw huid nauwkeurig op veranderingen controleren. Let vooral op:

• een ongelijkmatige toename in grootte en/of dikte van een moedervlek;
• verandering van de kleur van een moedervlek: in het begin vaak één egale kleur, later allerlei kleuren door elkaar;
• veranderingen van de omtrek van een moedervlek: de rand wordt op één of meer plekken onregelmatig;
• jeuk aan een moedervlek;
• een moedervlek die spontaan gaat bloeden;
• een moedervlek met een zweertje en/of korstje.

Vooruitzichten voor mensen met een melanoom

Genezing: de kans op genezing van het melanoom is afhankelijk van het stadium van de ziekte. De wijze van behandeling hangt daar ook van af.

Soms is genezing niet mogelijk, maar kunnen medicijnen de ziekte langdurig remmen. Het doel van de behandeling is dan om uw leven te verlengen, met goede kwaliteit. Andere doelen zijn het voorkómen, beperken of wegnemen van klachten die de ziekte veroorzaakt. 

Emotionele gevolgen

Zowel het melanoom als behandeling ervan kan uw leven op zijn kop zetten. Alles lijkt ineens anders: toekomst, gezinsleven, werk, gedachten… Het is logisch dat het evenwicht in uw bestaan verstoord is. En dat dat een tijd duurt, zelfs als u met succes behandeld bent. Veel mensen ondervinden belangrijke steun van hun familie en vrienden. En van hun behandelende arts en verpleegkundigen. Toch is het heel normaal om een beroep te doen op extra ondersteuning buiten uw eigen kring. 

Hierover leest u meer op de pagina Hulp en Ondersteuning bij kanker 

Afdelingen die melanomen behandelen

Er kunnen verschillende afdelingen betrokken zijn bij de diagnose en behandeling van melanoom. Veel patiënten komen op verschillende afdelingen. De zorgverleners op die afdelingen werken met elkaar samen.

De eerste behandeling: een plekje weghalen (nog voor er een diagnose is)

Dermatologie

Het stellen van de diagnose

• Pathologie
• Radiologie

Operatief verwijderen van uitzaaiingen

Oncologische chirurgie

Bestraling

Radiotherapie

Medicijnbehandelingen

Medische Oncologie

Bij het UMC Utrecht uitklapper, klik om te openen

Zorgteam

Bij de behandeling en begeleiding van mensen met melanoom zijn verschillende zorgverleners betrokken, bijvoorbeeld:

• Dermatoloog: huidspecialist
• Patholoog
• Radiotherapeut: bestralingsarts
• Chirurg: operatie-specialist
• Internist-oncoloog: specialist in medicijnbehandeling bij kanker
• Verpleegkundig specialist
• Oncologieverpleegkundigen
• Radioloog

Hieronder ziet u wie onze melanoom-specialisten zijn.

Blokx, Willeke

Patholoog

Dijk, M.R. van (Marijke)

Patholoog, Opleider

Koldenhof, J.J.

Verpleegkundig specialist

Sharouni, M.A. el

Onderzoeker en dermatoloog i.o.

Sigurdsson, V. (Vigfús)

Medisch afdelingshoofd

Suijkerbuijk, K.P.M. (Karijn)

Internist-oncoloog

Witkamp, A.J.

Chirurg-oncoloog

Kamphuis, A.M. (Annemarleen)

internist-oncoloog

Regionale samenwerking

Op het gebied van melanoom werkt het UMC Utrecht nauw samen met de andere ziekenhuizen in de regio. Er worden patiënten chirurgisch behandeld of gecontroleerd in:

• het St. Antoniusziekenhuis (Utrecht/Nieuwegein),
• het Diakonessenhuis (Utrecht/Zeist),
• Ziekenhuis Rivierenland (Tiel),
• Ziekenhuis Gelderse Vallei (Ede)
• Meander Medisch Centrum in Amersfoort  

Wanneer (aanvullende) behandeling met medicijnen nodig is, wordt u naar het UMC Utrecht verwezen. Daar wordt samen met u gekeken welke behandeling met medicijnen voor u het meest passend is.

Deze ziekenhuizen hebben samen afgesproken hoe de zorg voor melanoompatiënten wordt georganiseerd. Dat noemen we een ‘zorgpad’.

Wetenschappelijk onderzoek

Het UMC Utrecht is een universitair ziekenhuis. Dat betekent dat er in het ziekenhuis veel wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan. Met die onderzoeken zijn artsen en onderzoekers steeds bezig om nieuwe, nog betere behandelingen te vinden.

Het kan zijn dat u gevraagd wordt deel te nemen aan een wetenschappelijk onderzoek. U bepaalt zelf of u dat wilt of niet. Hier vindt u meer informatie:

Naar de pagina 'Meedoen aan wetenschappelijk onderzoek' 

Lopende melanoom-studies in het UMC Utrecht

CA045-022

CA045-022 is een wetenschappelijk onderzoek naar het experimentele geneesmiddel bempegaldesleukin (NKTR-214) in combinatie met nivolumab bij patiënten met melanoom. Het doel van het onderzoek is om de werkzaamheid (hoe goed het geneesmiddel werkt), veiligheid, en verdraagbaarheid van het experimentele geneesmiddel met de naam bempegaldesleukin te bepalen wanneer het wordt gecombineerd met een goedgekeurd geneesmiddel nivolumab.

COWBOY-studie

COWBOY is een fase 2 studie die het effect onderzoekt van inductiebehandeling met de combinatie van vemurafenib en cobimetinib bij patienten met een BRAF-positief melanoom dat niet te opereren is. Het doel is om het LDH in het bloed te verlagen en de kans op effect van combinatie immunotherapie met ipilimumab en nivolumab te verbeteren.

Illuminate-301

Illuminate-301 is een fase 3 studie vergelijkt 2 medicijnbehandelingen bij patiënten met melanoom dat niet reageert op anti-PD1. Er wordt een vergelijking gemaakt tussen de standaardbehandeling met ipilimumab  en de onderzoeksbehandeling met IMO-2125 én ipilimumab.

Safe stop

Safe stop is een studie naar het eerder staken van nivolumab of pembrolizumab bij patiënten met gevorderd melanoom die goed reageren op deze behandeling.

CLGK974X2101

CLGK974X2101 is een fase 1 studie die onderzoekt of een combinatie van twee nieuwe middelen veilig en effectief is in het behandelen van onder andere uitgezaaid melanoom. Het gaat om de middelen LGK974 en PDR001.

EORTC 1325

Deze studie loopt nog. Er worden echter geen nieuwe patiënten meer in de studie opgenomen.

Lopende studies in de melanoomcentra in Nederland

Hier vindt u een overzicht van alle studies waar patiënten aan meedoen

Polikliniek Dermatologie

Meer weten uitklapper, klik om te openen

Voor uitgebreide informatie over dit ziektebeeld kunt u de patiëntfolder doornemen.

Lees meer in de patiëntfolder

Wat hoort er bij dit ziektebeeld

• Polikliniek Dermatologie

Zorgkosten

Contact uitklapper, klik om te openen

De polikliniek is op werkdagen bereikbaar van 08.00 - 17.00 uur